هنوز هم صدای پای آب در گوش آسیاب های تاریخی کاخک شنیده می شود و این آسیاب ها یکی از آثار بجا مانده از دوران قاجاریه است که تا چندی پیش به دلیل عدم مرمت؛ کارآیی خود را از دست داد و اکنون با رسیدگی لازم نقش این آسیاب ها در قلب تاریخ محفوظ است.
به گزارش خبرنگار مهر، آسیاب های آبی کاخک یکی از میراث دوران قاجار است. این اثر تاریخی در سالهای گذشته تثبیت، استحکام بخشی و مرمت شده، البته آسیاب های این سرزمین کهن دارای قدمت دیرینه ای است و این امر باعث شده تا این آثار تاریخی در محاصره باستان شناسان باشد تا هر روز قسمتی از شگفتی های این اثر را کشف کنند.
آسیاب آبی کاخک پاتوق باستان شناسان؛ این محل دیرزمانی است که پاتوق باستان شناسان و پژوهشگران تاریخ است و این امر نشانگر اهمیت و ارزش والای آسیاب های آبی است زیرا اغلب گردشگران و مسافران پس از غرق شدن در جاذبه های این اثر تاریخی دل به شگفتی ها و مزایای آن می سپارند و جویای دانستن راز آسیاب هایند و با ذهن پرسشگر خویش سوالات متعددی را در این رابطه از باستان شناسان می پرسند.
آسیاب های آبی دستگاهی است که برای خورد کردن گندم و سایر غلات و برای درست کردن آرد ایجاد شده است و با استفاده از تکنیک سرعت آب و یا فشار آب کار می کند. در ایران تقریبا در هر شهری در قدیم آسیاب آبی وجود داشته و امروزه تقریبا چند مورد آسیاب نظیر آنچه در کاخک وجود دارد هنوز کار می کنند.
آبشار کاخک تنها منبع اصلی انرژی چرخش “چرخ پره” است، این سازه های آبی که بیشتر در مناطق کوهستانی ساخته می شد با استفاده از شیب های تند و آب سرشار قنات ها غلات اهالی را به نحوی مطلوب به آرد تبدیل می کرده است. آبشار کاخک در کنار بقایای آسیاب ها تنها منبع اصلی انرژی چرخش “چرخ پره” بوده که در کنار مخزن استوانه ای شکل سنگی به نام تنوره قرار داشته است آب پس از ریزش از بالای تنوره به شدت از محفظه ای باریک خارج شده و به بیرون فوران می کند که در نتیجه چرخ پره را به گردش می آورد و این چرخ از طریق محوری عمودی به سنگ زیرین آسیاب منتقل می شود. بر راس محور یا تیر قطعه ای آهنی متصل است بنام تنوره که در حفره ایجاد شده در سنگ زیرین جای می گیرد و با آن درگیر یم شود به این ترتیب محور سنگ به گردش درمی آورد و غلات ریخته شده در لای سنگ ها را آرد می کند. سرعت چرخش سنگ ها با چوپشنه کم یا زیاد می شود. دول محلی است که غلات در آن ذخیره می شود که با استفاده از قطعه ای چوبی به نام دول چوپش ریزش گندم از این محفظه کنترل می شود که با استفاده از قطعه ای چوبی بنام دول چوپش ریزش گندم از این محفظه کنترل می شود تبلک وسیله چوبی دیگری است که با لرزش بر روی سنگ باعث ریزش گندم از دول بره می شود. در پایان این فعالیت غله آرد شده از طریق رخنه ایجاد شده در کنار محفظه سنگ به داخل فضای گود شده گچ اندود موسوم به پرخو می ریزد و در آنجا انبار می شوداز دیگر قطعات آسیاب ها می توان به پشنه و چوپشنه اشاره کرد که با استفاده از آنها سرعت چرخش سنگ ها کم یا زیاد می شود. آسیاب های آبی یکی از آثار ارزشمند تاریخی، معماری و گردشگری بوده و آنچه امروز به عنوان آسیاب های آبی شناخته می شود، مجموعه ای است از سازه های آبی که در گذشته به عنوان بند و آسیاب استفاده می شده است.
در حال حاضر صدای پای آب در گوش آسیاب های تاریخی کاخک شنیده می شود و این ثروت عظیم و نعمتی بزرگ تا همیشه در قلب تاریخ منطقه ثبت و محفوظ است. این اثر تاریخی به شماره ۶۴۳۲در سال ۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
آسیاب یعنی آسیاب آبی و احتیاج به کلمه آب ندارد، دو نوع آبی و بادی وجود دارد که به نوع آبی، آسیاب و به نوع بادی آن، آسباد گفته می شود؛ آس هم به معنی سنگ گرد می باشد.
